حقیقت نورانیت و سایه بودن موجودات

 مقدمه:  

این گفتار بر مفهوم نور و سایه، رابطه‌ی خداوند و موجودات، نسبت عالم با حق، شناخت حقیقت امامت، و تأثیر عقل در جامعه تمرکز دارد. همچنین به جایگاه فلاسفه و عرفا در درک حقیقت، مفهوم عقل فصل مقوم، نقش امام در هدایت بشر، و ادراک وحدت وجود پرداخته می‌شود.   

در روایات آمده است که خداوند بود و هیچ‌چیز با او نبود؛ این بیان نشان می‌دهد که همه موجودات سایه‌ی حق هستند و حقیقت وجودی خود را از او دریافت می‌کنند. آقا امیرالمؤمنین صلوات‌الله‌علیه می‌فرمایند که وحدت الهی، وحدت عددی نیست؛ بلکه وحدت احدی است، یعنی موجودات هیچ استقلالی از خود ندارند.  

مرحوم ملاصدرا رضوان‌الله‌علیه بیان می‌فرماید که خداوند حقیقت وجود است و همه‌ی عالم سایه‌ی این وجود محسوب می‌شود. موجودات فی‌نفسه و به‌نفسه معدوم‌اند، و تنها به‌واسطه‌ی نور الهی، ظهور پیدا کرده‌اند.  

در مسیر معرفت، تنها انسان قادر به مشاهده‌ی حقیقت است. حیوانات قدرت احساس قوی دارند اما نمی‌توانند حقیقت را درک کنند. برخی حیوانات مانند خفاش و نهنگ می‌توانند هزاران کیلومتر را ببینند، اما قادر به ادراک ماوراء طبیعت نیستند. این نشان می‌دهد که ادراک حقیقت، کار قوه‌ی مدرکه‌ی انسانی است.  

جن و ملائکه در مسیر تکامل، دارای قدرت تصرف در طبیعت هستند. حضرت سلیمان علیه‌السلام از جن استفاده کرد، زیرا وفاداری جن از خیانت انسان‌ها بالاتر بود. همین امر نشان می‌دهد که سایه‌ی بودن موجودات می‌تواند درجات مختلفی داشته باشد؛ برخی نور شدید دارند و برخی نور ضعیف.  

مرحوم علامه طباطبایی رضوان‌الله‌علیه اشاره دارند که اگر فردی به باطل ایمان بیاورد و آن را قبول کند، دیگر راه بازگشت ندارد. این یعنی سایه‌ی نور الهی از او گرفته شده است، همان‌گونه که قرآن می‌فرماید: *«نَسُوا اللَّهَ فَأَنْساهُمْ أَنْفُسَهُمْ»*؛ یعنی کسی که خدا را فراموش کند، خود را نیز فراموش خواهد کرد.  

در مسیر تهذیب نفس، قلب شکسته دارای جایگاه ویژه‌ای است. خداوند می‌فرماید: « أنا عِندَ المُنکَسِرَهِ قُلُوبُهُم » یعنی من در دل شکسته هستم. دلیل ارزش دل‌شکسته این است که فرد تمام آرزوهای واهی را ترک کرده و از تمنیات دنیوی گذشته است.  

در مسیر معرفت، عقل فصل مقوم موجب هدایت انسان می‌شود. مرحوم سهروردی رضوان‌الله‌علیه اشاره دارند که تنها کسانی که عقل را در مقام فصل مقوم قرار دهند، قادر به تصرف در طبیعت و درک حقیقت ماوراء خواهند بود.  

 نتیجه‌گیری:  

سایه بودن موجودات به معنای وابستگی کامل به نور الهی است. تنها انسان قادر به مشاهده‌ی حقیقت است، و کسی که از نور الهی دور شود، خود را نیز فراموش خواهد کرد. مسیر تهذیب نفس و ارتباط با امام موجب رسیدن به ادراک وحدت وجود و درک مقام تسلیم به حقیقت الهی خواهد شد.