مقدمه:
این گفتار بر اهمیت تفکر و تدبر در اعمال، نقش خردمندی در گفتار، تأثیر مراقبه‌ی معنوی، و زیست عالمانه در زندگی روزمره تمرکز دارد. همچنین به مفهوم حضور دائم الهی، رعایت تعادل در رفتار، پرهیز از کلام زیان‌بار، و مقام تواضع در معرفت حقیقی پرداخته می‌شود.
تفکر و تدبر از اصول بنیادین معرفت است؛ پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله فرمودند: *”دو رکعت نماز سبک با تدبر از نماز در تمام شب بهتر است.”* این یعنی هر عملی که با خرد و تدبر همراه باشد، ارزشمندتر است.
مرحوم علامه حسن‌زاده آملی رضوان‌الله‌علیه تأکید داشتند که مراقبه‌ی مع‌الله باید دائمی باشد؛ یعنی انسان در تمامی لحظات، اعم از مطالعه، خواب، غذا خوردن، و تعاملات اجتماعی، باید به یاد خدا باشد. اگر کسی از حضور الهی در اعمالش غافل شود، تدریجاً ارتباطش با حقیقت متزلزل خواهد شد.
کلام زیان‌بار یکی از موانع سلوک معنوی است. پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله فرمودند: *”نشانه‌ی خردمند این است که هرگاه خواست سخن بگوید تدبر می‌کند؛ اگر مفید بود سخن می‌گوید، اما اگر زیان‌بار بود خاموش می‌شود.”* این یعنی انسان باید کلامش را بر اساس خردمندی تنظیم کند، نه صرفاً بر اساس عادت یا احساسات لحظه‌ای.
در مسیر معرفت، شخصیت انسان همان چیزی است که جستجو می‌کند. اگر کسی اخبار بی‌ارزش، مطالب بی‌فایده، یا حوادث زودگذر را جستجو کند، شخصیتش نیز تحت تأثیر همان موارد شکل می‌گیرد. این همان زیست عالمانه است که نیازمند انتخاب‌های آگاهانه در مطالعه، تعاملات و نوع بیان است.
مرحوم علامه طباطبایی رضوان‌الله‌علیه تأکید دارند که همیشه آخرین نفری باشید که حرف می‌زند؛ یعنی قبل از سخن گفتن، باید تأمل کرد که آیا گفتار، حقیقتی را بیان می‌کند یا صرفاً واکنش لحظه‌ای است. حاضر‌جوابی بی‌تفکر، موجب له شدن شخصیت دیگران و تضعیف روابط انسانی می‌شود.
تعادل در زندگی نشان‌دهنده‌ی بلوغ عقلانی است. افراط و تفریط، دو مانع اساسی در زیست معنوی هستند. تعادل در تعاملات خانوادگی، ارتباطات اجتماعی، و رفتار فردی موجب ثبات روحی و معرفتی می‌شود.
نماز با حضور قلب یکی از اهداف اصلی سلوک معنوی است. پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله می‌فرمایند که برخی نمازگزاران، تنها بخشی از نمازشان قبول می‌شود؛ زیرا حضور قلبی آن‌ها کامل نیست. اما حتی اگر یک هزارم نمازمان با حضور باشد، ارزشمند است، زیرا موجب رشد معرفتی و درک حقیقت الهی می‌شود.
نتیجه‌گیری:
تفکر و تدبر در گفتار و اعمال، مراقبه‌ی دائمی، تعادل در زیست، پرهیز از کلام زیان‌بار، و توجه به حضور قلب در عبادات، موجب رشد عقلانی و معرفتی می‌شود. خردمندی واقعی در تنظیم کلام، انتخاب‌های آگاهانه، و سنجش رفتار در مواجهه با دیگران است.