مقدمه:
این گفتار بر مفهوم حکمت عملی، ربوبیت الهی، تهذیب نفس و سنخیت انسان با خداوند تمرکز دارد. همچنین به نقش رب، تفاوت بین اله و رب، اتقان صنع، حسن فاعلی، حسن فعلی و تأثیر نیت در اعمال پرداخته می‌شود.
ربوبیت خداوند به‌معنای تدبیر دائمی موجودات و رساندن آن‌ها به کمال است. خداوند رب عترت ظاهری و عترت باطنی اهل بیت است، و انسان کامل نیز در این مسیر ربوبیت بر کل اشیا دارد. رب هر موجودی مخصوص به خود آن موجود است و تربیت او تا تکامل آن ادامه دارد، برخلاف “اله”، که جامع همه اسماء الهی است.
در مسیر حکمت عملی، شناخت مفهوم واقع و دیدن حقیقت الهی در موجودات اهمیت دارد.
بسیاری از افراد، حتی فیلسوفان، در شناخت ماده دچار خطا شده و به جای استدلال برهانی ، از ماده جدلی یا خطابه استفاده می‌کنند.
در مسیر معرفت، رعایت حسن فعلی (انجام کار درست) و حسن فاعلی (انجام کار فقط برای خدا) ضروری است. اگر فرد تنها کار خوب انجام دهد اما نیت خالص نداشته باشد، برکت از زندگی او رخت می‌بندد. عرفا مانند آقا امام سجاد صلوات‌الله‌علیه، اهعطال ایثار بوده‌اند و نه استئثار (فقط انجام کارهایی که به نفعشان باشد).
فراق از محبوب، بالاترین لذت عرفانی است؛ در انفصال از مقصد، انسان حضور خدا را بهتر درک می‌کند. مرحوم عطار رضوان‌الله‌علیه و عرفای دیگر بر اهمیت دردمندی تأکید دارند، چرا که این حالت، انسان را به تکامل روحی می‌رساند. حتی شیطان گاهی توسط خداوند بر فرد مسلط می‌شود تا او را در مسیر رشد قرار دهد.
همنشین انسان در آخرت، بسته به حالات روحی و رفتارهای دنیوی تعیین می‌شود. بداخلاقی باعث هم‌نشینی با موجودات پست، و اخلاق نیکو باعث هم‌نشینی با فرشتگان می‌شود. عرفا همچون شهید مطهری رضوان‌الله‌علیه معتقدند که فرد باید تمام اعمال خود را برای زیبایی جهان انجام دهد، حتی مسواک زدن یا احترام گذاشتن.
نتیجه‌گیری:
حکمت عملی مسیری است که فرد را از مخلِص به مخلَص می‌رساند. در این مسیر، باید خدا را در تمام شئونات زندگی دید و اعمال را برای او انجام داد. به قول مرحوم ملاصدرا رضوان‌الله‌علیه، کسی به حکمت عملی می‌رسد که خداوند را در صفات ، افعال و ذات به صورت خالی از هر گونه شوائب امکانی بشناسد . زیستی سالم و عاشقانه با خدا، هدف نهایی این مسیر است.